Μνημεία Λιγότερο Γνωστά


Στο νησί υπάρχουν διάσπαρτα πολλά μνημεία και αρχαία ευρήματα που μαρτυρούν την ανθρώπινη ύπαρξη ανά τους αιώνες. Η μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στην αρχαία πόλη και στις βυζαντινές οχυρώσεις, που αποτελούν και πόλο έλξης για πολλούς επισκέπτες. Ωστόσο, σε ένα πλήθος άλλων θέσεων υπάρχουν κάποια λιγότερο γνωστά λείψανα ανθρώπινης εγκατάστασης που ολοκληρώνουν την εικόνα της ιστορίας του νησιού.

Ευρήματα προϊστορικού τύμβου: Στην νοτιοδυτική παραλία, στις όχθες  του ρεύματος Πολυπούδι, στη θέση Μικρό Βουνί έχουν ανακαλυφθεί ευρήματα προϊστορικού τύμβου έκτασης περίπου 10 στρεμμάτων . Χρονολογούνται από το τέλος της 6ης χιλιετίας π.Χ. περίπου μέχρι το 1700 π.Χ.  Σφραγίσματα και μια επιγραφή Γραμμικής Α’ είναι τα σημαντικότερα από αυτά τα ευρήματα.

Ευρήματα από την εποχή του Σιδήρου:  Αρκετές θέσεις σε ολόκληρο το νησί χρονολογούνται από την εποχή του Σιδήρου με τις τρείς σημαντικότερες να είναι αυτές στο Βρυχό, στην Αγιανέμη και στη Γιαλόμαντρα. Στην πρώτη εντοπίζεται κυκλώπειος οχυρωματικός περίβολος με ακανόνιστους ογκόλιθους, ο οποίος άνηκε σε οικισμό του 11ου π.Χ. αιώνα. Στο λόφο Αγιανέμη εντοπίζεται ένας αλλός μικρότερος περίβολος, όπου μαζί με τον προηγούμενο μαρτυρούν την ανάγκη τηςμετακίνησης του πληθυσμού προς το εσωτερικό του νησιού για λόγους ασφαλείας. Τέλος, στη Γιαλόμαντρα στο δρόμο μεταξύ Χώρας και Παλαιάπολης, εντοπίστηκαν μεγαλιθικά μνημεία.

Υπαίθριο Ιερό στη Μαντάλ Παναγιά: Στο χωριό Προφήτης Ηλίας στη θέση Μαντάλ Παναγιά εντοπίστηκε υπαίθριο Ιερό, αφιερωμένο στην Κυβέλη της οποίας η λατρεία έχει βαθιές ρίζες στο νησί. Η χρήση του Ιερού αυτού φαίνεται να φτάνει ως τον 2ο μ.Χ. αιώνα, ωστόσο έχουν βρεθεί στην περιοχή και λείψανα που χρονολογούνται στον 8ο μ.Χ. αιώνα.

Λείψανα από την Ρωμαιοκρατία μέχρι την εποχή των Gattilusi: Λείψανα οικισμών αυτής της περιόδου εντοπίστηκαν στην περιοχή που εκβάλει ο Φονιάς στα βορειοανατολικά, στην περιοχή του Γεροπλάτανου, στις νοτιοδυτικές παραλίες κοντά στην Παχιά Άμμο και στην περιοχή της Κερασιάς στην Άνω Μεριά. Επίσης, άλλες τέτοιες εγκαταστάσεις είναι ο μεσαιωνικός οικισμός στη Χουβουλιού και το Καστέλι στα Κανταράτικα.